sasanid-cities-ardeshirkhore//—–//نینا میرمحمدی//—–//ساسانیان شهرهای بزرگ، چندفرهنگی و با استحکامات قوی میساختند و طلوع این سلسله، از اساس، در پیوند تنگاتنگی با «بنیان افکندن شهر» است. «اردشیر پاپکان»، مدعی بهرهمندی از فرّ کیانی و امتیاز الهی برای تأسیس شهر، «اردشیرخوره» (فر و شکوه اردشیر) را اندکی پیش از پیروزی کامل بر شاه اشکانی و نشستن بر تخت شاهی در سال ۲۲۴ میلادی، در دشت فیروزآباد، بنیان افکند.//—–//
ساسانیان شهرهای بزرگ، چندفرهنگی و با استحکامات قوی میساختند و طلوع این سلسله، از اساس، در پیوند تنگاتنگی با «بنیان افکندن شهر» است. «اردشیر پاپکان»، مدعی بهرهمندی از فرّ کیانی و امتیاز الهی برای تأسیس شهر، «اردشیرخوره» (فر و شکوه اردشیر) را اندکی پیش از پیروزی کامل بر شاه اشکانی و نشستن بر تخت شاهی در سال ۲۲۴ میلادی، در دشت فیروزآباد، بنیان افکند.
نقش برجسته دیهیمستانی (دریافت فرّ کیانی) اردشیر از اهورامزدا در اردشیرخوره، اثر فرصتالدوله شیرازی
موقعیت جغرافیایی و ملاحظات امنیتی اردشیرخوره
اردشیرخوره/گور/ فیروزآباد، مرکز یکی از پنج کوره (بخش) مهم ایالت فارس، در روزگار ساسانی است. اجزای اصلی این مجموعه زیستی، شامل شهر مدور «اردشیرخوره» در کنار «کاخ اردشیر»، بنای «قلعهدختر» و دو نقشبرجسته «دیهیمستانی اردشیر» و «جنگسواران» در خارج شهر است.
اجزای اصلی مجموعه زیستی اردشیرخوره
با توجه به شرایط زمانی تاسیس شهر در دوره انتقال از اشکانی به ساسانی، ملاحظات امنیتی در استقرار شهر بسیار چشمگیر است. شهر در میان حفاظ طبیعی چینخوردگیهای زاگرس، در دشت میانکوهی فیروزآباد واقع است. ورودی اصلی به دشت، توسط تنگه تنگاب، در شمال، محافظت میشود. بنای «قلعه دختر» نیز، بر فراز یکی از دماغههای تنگه ومسلط بر راه باستانی (استخر به سیراف) به خوبی نقش یک اقامتگاه شاهی موقت و مرکز دفاعی خودبسنده را ایفا میکند.
بنای قلعه دختر بر فراز تنگه تنگاب در شمال شهر اردشیرخوره، منبع
شهرسازی مدور؛ ایدئولوژی یا مهندسی؟
با وجود آن که پیشینه فرم دایره در شهرها، به روزگار آشور میرسد، دقت بالای هندسی در فرم دایره در اردشیرخوره، همواره مورخان و سفرنامهنویسان را شگفتزده کرده است. ابن بلخی مینویسد:«شکل آن مدور است؛ چنانکه دایره پرگار باشد و در میان شهر، آنجا که مثلا نقطه پرگار باشد، دکه انباشته برآورده است …»
شهر مدور اردشیرخوره و هندسه شعاعی منتج از آن در سطح دشت، منبع:
Huff, D. (2014). Das Plansystem von Ardashir-Xwarrah, Raumkonzeptionen in antiken Religionen
برخی معتقدند که فرم دایره، بیشتر مبنای ایدئولوژیک دارد و با مراتب قدرت در نظام شاهنشاهی ساسانی در پیوند است. با این وجود ویژگیهای هندسی فرم دایره، زیرساخت لازم برای تحقق ملاحظات عملی را نیز فراهم آورده است؛ از آن جمله میتوان به انطباق زیرساخت آبی و نظام مالکیت زمین، با هندسه شعاعی در سطح دشت فیروزآباد (اردشیرخوره) اشاره کرد.
تصویر هوایی شهر اردشیرخوره، منبع:
Schmidt, E. F. (1940). Flights over Ancient Cities of Iran. The University of Chicago Press
برای مطالعه بیشتر:
-
Huff, D. (2010). Formation and Ideology of the Sasanian State in the Context of Archaeological Evidence. In The Sasanian Era. I.B. Tauris.
-
هوف, د. (۱۳۷۵). شهرهای ساسانی در نظری اجمالی به شهرنشینی و شهرسازی در ایران-محمدیوسف کیانی.
-
مصطفوی, س.(۱۳۴۳). اقلیم پارس. انجمن آثار ملی.
-
نامعلوم.(۱۳۵۴). کارنامه اردشیر بابکان. به تدوین ب. فرهوشی. دانشگاه تهران.
‘